Άννα Όχμαν
Η έννοια της κοινωνίας 5.0 προϋποθέτει ότι η προηγμένη τεχνολογία θα χρησιμοποιηθεί για την επίλυση καθημερινών προβλημάτων και την προώθηση μιας προσωποκεντρικής κοινωνίας. Αυτή η ιδέα ξεκίνησε στην Ιαπωνία το 2016 [1] [2]. Η ιδέα γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, και έχει αποκτήσει πεδίο ερευνητικού ενδιαφέροντος και στην Πολωνία [3]. Ο ορισμός της κοινωνίας 5.0 υποδεικνύει «Μια ανθρωποκεντρική κοινωνία που εξισορροπεί την οικονομική ανάπτυξη με την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων στη βάση ενός συστήματος που ενσωματώνει σε μεγάλο βαθμό τον κυβερνοχώρο και τον φυσικό χώρο». Αυτή η ιδέα είναι μια απάντηση σε μια σειρά από προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε τόσο ως άτομα όσο και ως κοινότητες. Αυτές οι προκλήσεις σχετίζονται με την οικολογία (π.χ. η κλιματική κρίση), με την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των οικονομικών μοντέλων (π.χ. ως αποτέλεσμα της πανδημίας του κορονοϊού ή της γήρανσης του πληθυσμού) κ.λπ. Απαιτείται λοιπόν μια νέα προσέγγιση στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς και ο επαναπροσδιορισμός των υφιστάμενων πρακτικών. Ο λόγος για αυτό είναι επειδή τα πολιτιστικά πλαίσια και το πολιτιστικό κεφάλαιο που βασίζονται στην πολιτιστική κληρονομιά έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και τεχνολογική ανάπτυξη των σύγχρονων κοινωνιών σε ατομικό, συλλογικό ή θεσμικό επίπεδο.
Επί του παρόντος, οι καλλιτέχνες πειραματίζονται όλο και πιο τολμηρά με την τεχνητή νοημοσύνη (AI), την εικονική (VR) και την επαυξημένη πραγματικότητα (AR) στα έργα τους. Φτάνουν όλο και πιο συχνά σε στοιχεία που προέρχονται από τις βιολογικές, βιοτεχνολογικές ή οικολογικές επιστήμες. Πειραματίζονται με γενεσιουργές τέχνες, με τη βιοτέχνη, την τρισδιάστατη χαρτογράφηση, έργα που ελέγχονται από εγκεφαλικά κύματα. H «άυλη» τέχνη κατατάσσεται ως μία από τις καλλιτεχνικές τάσεις του μέλλοντος, όπου μια εντύπωση ή ένα συναίσθημα σε αντίθεση με την ύλη, γίνεται τέχνη. Ωστόσο, σήμερα η πολιτιστική κληρονομιά φαίνεται να παραμένει βασισμένη σε ένα πιο παραδοσιακό λειτουργικό μοντέλο.
Αυτό το παραδοσιακό μοντέλο για την προστασία μνημείων και έργων τέχνης ή το κοινώς γνωστό ως «περιουσιακό στοιχείο» εξακολουθεί να βασίζεται κυρίως σε εξειδικευμένες υπηρεσίες διατήρησης, σε διοικητικές αποφάσεις, οι οποίες συχνά είναι αυθαίρετες, αφού λαμβάνονται από κεντρικούς φορείς και δημόσιες υπηρεσίες. Αυτό το μοντέλο αντικαθίσταται σταδιακά από μια πιο συμμετοχική προσέγγιση, που λαμβάνει υπόψη τις απόψεις διάφορων κοινωνικών ομάδων και την ανάγκη για τεκμηρίωση των αποφάσεων σε δημόσιο επίπεδο. Η τεχνολογία γίνεται σύμμαχος σε αυτές τις διαδικασίες. Από τη μια πλευρά, τα μουσεία και τα πολιτιστικά ιδρύματα στρέφονται όλο και περισσότερο στην τεχνολογία για να παρουσιάσουν τους πόρους και τα εκθέματά τους, μια διαδικασία που έχει επιταχυνθεί σημαντικά με την πανδημία του κορονοϊού. Οι εικονικές γκαλερί κερδίζουν δημοτικότητα, όπως για παράδειγμα οι εκθέσεις που προσφέρονται από το μουσείο του Λούβρου [4] ή την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, συμπεριλαμβανομένων επίσης ποικίλων πρωτοβουλιών όπως το Culture chez nous [5] , το Occupy White Walls (OWW) [6] ή το VSMS [7] , για να μην αναφέρουμε τις δυνατότητες (και τη χρήση) του Google Arts & Culture. Η χρήση της τεχνολογίας για την προστασία και την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς γίνεται επίσης όλο και πιο συχνά επιστημονικό ερευνητικό πεδίο, της οποίας το κυπριακό Κέντρο Αριστείας CYENS αποτελεί ένα ενδιαφέρον παράδειγμα [8]. Η ανάλυση των αναγκών της κοινωνίας 5.0 μπορεί να μας βοηθήσει να επαναπροσδιορίσουμε και να επιταχύνουμε τη διαδικασία αυτής της αναπόφευκτης αλλαγής.
Το μοντέλο «Ο Κύκλος της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» («Τhe Cycle of Heritage»), που ορίστηκε το 2005, προτείνει ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε καλύτερα το παρελθόν για να οικοδομήσουμε το μέλλον [9], αλλά φαίνεται ότι χρειάζεται να γίνει ένα περαιτέρω βήμα πάνω σ’ αυτό. Αυτό οφείλεται στην ανάγκη εξισορρόπησης της διατήρησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με την ανάγκη για μια βιώσιμη μελλοντική ανάπτυξη σε οικονομικό και οικολογικό επίπεδο. Έτσι, η έννοια-κλειδί στην ανοικοδόμηση του τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι «η αλλαγή στη διαχείριση» [10] και ο στόχος της θα πρέπει να είναι η διατήρηση σημαντικών πληροφοριών, συμβολικών, αισθητικών και οικονομικών αξιών και ολιστικών προσεγγίσεων προς αυτή, ως παράγοντες βιώσιμης περιφερειακής ή τοπικής ανάπτυξης, διασφαλίζοντας την προστασία την και την αύξηση της δημοτικότητάς της.
Η έννοια της «μετα-ψηφιακής» τέχνης [12], η οποία αναφέρεται στον εξανθρωπισμό της ψηφιακής τεχνολογίας (δηλαδή η αλληλεπίδραση μεταξύ ψηφιακών, βιολογικών, πολιτιστικών και πνευματικών συστημάτων) μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για τον καθορισμό μιας νέας πρακτικής στην προστασία και την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κοινωνία 5.0. Θα μπορούσε να αποτελέσει έμπνευση για την ανάλυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ του πραγματικού, φυσικού χώρου και του κυβερνοχώρου ή του εικονικού χώρου, μεταξύ προηγμένων τεχνολογιών και της του ανθρώπινου παράγοντα (που ονομάζεται «εμπειρία υψηλής αφής»). Αυτή η αλληλεπίδραση εμφανίζεται επίσης μεταξύ της τοπικότητας και της παγκοσμιοποίησης, μεταξύ του αυτοστοχασμού, της προσωπικής εμπειρίας και των ευρείων πολιτισμικών, πολιτικών, κοινωνικών νοημάτων και αφηγήσεων.
Η πρόοδος της τεχνολογίας, η ψηφιοποίηση δεδομένων, η δυνατότητα μετατροπής φυσικών στοιχείων σε ψηφιακά δεδομένα, η αποθήκευση πληροφοριών και η διάθεσή τους, δίνουν παράλληλα εντελώς νέες ευκαιρίες σε τομείς που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά, τόσο όσον αφορά την προστασία όσο και την προβολή της. Δημιουργεί επίσης νέες προκλήσεις στους υπεύθυνους για αυτές τις διαδικασίες όσον αφορά την ανάπτυξη των απαραίτητων διεπιστημονικών (πολυκλαδικών και διακλαδικών) ικανοτήτων, γνώσεων και δεξιοτήτων.
Τα πεδία του ενδιαφέροντος μου εστιάζουν κυρίως στην αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς (κυρίως της μεταβιομηχανική) σε πολιτιστικές δραστηριότητες και στην ανάπτυξη των επαγγελματικών δεξιοτήτων στους εργαζόμενους στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα (συμπεριλαμβανομένων νομικών, διοικητικών θεμάτων και θεμάτων οργάνωσης κ.λπ.). Η καλλιτεχνική μου εκπαίδευση και η εξειδίκευσή μου στο σχεδιασμό εκθέσεων περιλάμβαναν γνωστικές και σχεδιαστικές διαδικασίες και γνώση της ιστορία της τέχνης. Η πολυετής επαγγελματική και ερευνητική μου εμπειρία με ενθάρρυναν να εξετάσω τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την ανάπτυξη του τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς στο πλαίσιο της κοινωνίας 5.0. Πώς μπορούμε να ορίσουμε τις προκλήσεις που σχετίζονται με τη διατήρηση και την πρόσβαση στην πολιτιστική κληρονομιά με τη βοήθεια της αυτόνομης και προηγμένης τεχνολογίας όπως είναι η τεχνητή νοημοσύνη (AI), το Διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), τα μαζικά δεδομένα ή η οικονομία διαμοιρασμού; Ποιες είναι οι ανάγκες που πιθανόν να παρουσιαστούν, οι προκλήσεις και η πορεία αυτής της ανάπτυξης.
Φαίνεται ότι είναι σημαντικό να εστιάσουμε στην αναδιατύπωση (ή στη διατύπωση) των δυνατοτήτων που παρέχει η χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών για τη διατήρηση και τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στο πλαίσιο των αναγκών της κοινωνίας 5.0. Θα μπορούσε επίσης να περιλαμβάνει την ανάλυση μιας επιλογής από υφιστάμενες εκθέσεις και πολιτιστικές δραστηριότητες και τις αλληλεπιδράσεις τους με την εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας στην προσπάθεια καθορισμού νέων μοντέλων χρήσης. Αυτά τα μοντέλα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν διεπιστημονικά, βασισμένα αφενός σε παραδοσιακές μεθόδους ανάλυσης φαινομένων και διαδικασιών (συμπεριλαμβανομένων υφιστάμενων καλών πρακτικών και περιπτωσιολογικών μελετών) και αφετέρου σε καινοτόμα αναλυτικά εργαλεία και καινοτόμες ερευνητικές μεθοδολογίες που βασίζονται σε νέες τεχνολογίες.
Είναι ενδιαφέρον το ερώτημα: είναι δυνατό να δημιουργηθεί ένα τεράστιο ψηφιακό αρχείο της ανθρώπινης κληρονομιάς, ποια θα ήταν τα πλεονεκτήματα και ποια τα εμπόδια αυτού του εγχειρήματος, και θα ήταν δυνατό να βιώνει κανείς ένα «μουσείο» στο σπίτι του χάρη στην τεχνολογία εικονικοποίησης;
Ελπίζω το έργο μας, VX Designers, να αποτελέσει το πρώτο βήμα για να σκεφτούμε την πολιτιστική κληρονομιά με αυτόν τον τρόπο!
Βιβλιογραφικές αναφορές:
[1] https://www.japan.go.jp/abenomics/_userdata/abenomics/pdf/society_5.0.pdf
[2] Fukuyama M 2018 Society 5.0: Aiming for a new human-centered society, Japan Spotlight 37
https://www.jef.or.jp/journal/pdf/220th_Special_Article_02.pdf
[3] Research ‘Technologia w służbie społeczeństwu. Czy Polacy zostaną społeczeństwem 5.0?’ https://www.digitalpoland.org/assets/publications/technologia-w-sluzbie-spoleczenstwu-czy-polacy-zostana-spoleczenstwem-50-edycja-2020/society-50-tech4society-edycja-2020-digitalpoland.pdf
[4] The Louvre currently has 7 virtual galleries on display https://www.louvre.fr/en/online-tours#tabs
[5] This site brings together in a single virtual space nearly 700 online content proposals from 500 cultural and artistic actors throughout France: exhibitions, museums, films, documentaries, podcasts, concerts, plays, books, video games, artistic practice https://www.culturecheznous.gouv.fr/
[6] A digital game application that allows players to design their own art space with modular
architectural blocks, with over 2,300 architectural assets and thousands more ‘under construction’.
Is a good example of digital exhibition curation, already used by Birmingham Museum & Art
Gallery (BMAG), making it the first official museum to partner with the AI-driven art platform
that allows users to explore a growing fantasy world of art https://www.oww.io/
[7] Using virtual reality in museums in Cyprus and examining the visitor’s experience and perceptions. The project focused on VR and its application to cultural heritage https://vsmslab.com/project/virtual-reality-in-museums-exploring-the-experiences-of-museum-professionals-2019-2020/
[8] This research center focuses on emerging technologies & producing interactive solutions for various sectors and topics. They currently run a project where they experiment with different technologies such as augmented/mixed reality, virtual reality and holographic representations for museum
exhibitions in Cyprus https://www.cyens.org.cy/en-gb/research/projects/
[9] Simon Thurley, Into the future. Our stategy for 2005-2010. In: Conservation Bulletin [English Heritage], 2005
[10] Feilden B.M., Conservation of historic buildings, Oxford 2003
[11] Lowenthal D., Stewarding the past in a perplexing present, (w:) E. Avrami i R. Mason (red.), Values and heritage conservation, Los Angeles 2000 s. 20-23
[12] Alexenberg M., The Future of Art in a Postdigital Age
