Άννα Όχμαν
Όταν αποφοίτησα από την Ακαδημία Καλών Τεχνών το 1999, το δίπλωμά μου ήταν ένα έργο για μια έκθεση με το όνομα «Εικόνες του Ουρανού». Ήταν μια πρόσκληση περιπλάνησης σε έναν κάπως μυστηριώδη κόσμο, που διέπεται από αιώνιους νόμους, κοσμικούς χώρους και έναν ατελείωτο ουρανό. Ήταν μια πρόσκληση να οικοδομήσω μια υποκειμενική εμπειρία από το φως, τα χρώματα, την κίνηση… και από τη σιωπή. Περισσότερα από 20 χρόνια αργότερα, είμαι στην ευχάριστη θέση να επιστρέψω στο αρχικό μου πάθος, στο σχεδιασμό εκθέσεων παίρνοντας μέρος στο έργο “VX Designers”.
Η έννοια της έκθεσης, δηλαδή η συλλογή και η προβολή αντικειμένων, τόσο έργων τέχνης όσο και αντικειμένων από τον κόσμο της επιστήμης ή της τεχνολογίας, είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και η «πολιτισμένη» ανθρωπότητα. Ωστόσο, αρχικά αυτές οι συλλογές δεν είχαν καμία γνωστική ή εκπαιδευτική σημασία. Περιείχαν έργα τέχνης, ενδιαφέροντα δείγματα από τη φυσική ιστορία ή άλλα αντικείμενα που συλλέγονταν για διάφορους σκοπούς. Η έννοια της συλλογής και έκθεσης αντικειμένων εμφανίστηκε στην αρχαιότητα, αλλά στα τέλη της ίδιας περιόδου εμφανίστηκε μια απόλυτη συμβίωση μεταξύ των συλλογών αντικειμένων για μουσεία και των συλλογών για επιστημονικά ερευνητικά ιδρύματα. Ονομάστηκε λοιπόν «μουσείον». Η Πινακοθήκη στην Ακρόπολη των Αθηνών ή το Μουσείο της Αλεξάνδρειας ήταν παραδείγματα «μουσείου».
Η ιστορία, ωστόσο, υπήρξε αδυσώπητη για τα αρχαία αυτά μουσεία. Οι συλλογές τους λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς. Η Χριστιανική Ευρώπη δε, δημιούργησε θεσμούς που να αντιστοιχούν ιδεολογικά στο πρότυπο του «μουσείου» για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η έννοια της συλλογής και έκθεσης διάφορων ενδιαφέροντων αντικειμένων επέστρεψε γύρω στον 11ο αιώνα. Αυτός λοιπόν ο θεσμός οργανώθηκε γύρω από αυτό που αποτελούσε το επίκεντρο της κοινωνικής ζωής εκείνη την εποχή, δηλαδή στους μεσαιωνικούς καθεδρικούς ναούς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, λόγω των λίγων πληροφοριών που διαθέτουμε σήμερα για την αρχαιότητα, το αρχαίο «μουσείον» έμοιαζε περισσότερο με ένα επιστημονικό ίδρυμα. Μόνο μια μικρή ομάδα, όπως θα λέγαμε σήμερα, «ειδικών» είχαν πρόσβαση σε αυτά. Όμως ο καθεδρικός ναός ήταν ευρέως διαθέσιμος προς το κοινό, οπότε η έννοια της συλλογής και της έρευνας αντικειμένων άρχισε να αποκτά έναν εκπαιδευτικό ρόλο. Η Αναγέννηση, από την άλλη πλευρά, έφερε μια εντελώς διαφορετική έννοια και έναν καινούργιο ρόλο στη συλλογή αντικειμένων· έτσι, έκαναν την εμφάνισή τους οι ιδιωτικοί συλλέκτες Οι ιδιωτικές συλλογές που βρίσκονταν σε ιδιωτικά παλάτια έγιναν το σύμβολο του μεγαλείου μιας οικογένειας. Ωστόσο, αυτό το νέο φαινόμενο των ιδιωτικών συλλογών θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η απαρχή του αποκλειστικού χαρακτήρα που απέκτησαν οι συλλογές τέχνης, η οποία έφτασε στο απόγειό της στους επόμενους αιώνες.
Ιστορικά αντικείμενα και διακοσμήσεις που κάποτε βρίσκονταν στις εκκλησίες άρχισαν να κρύβονται στις συλλογές του παλατιών. Η υλική τους αξία άρχισε να αυξάνεται, οπότε η πρόσβαση σε αυτά άρχισε να περιορίζεται. Η υπέρλαμπρη συλλογή των Ρώσων τσάρων είναι μια ενδεικτική περίπτωση αυτού του φαινομένου. Η συλλογές τοποθετήθηκαν σε ένα υπόστεγο ειδικά κατασκευασμένο στα Χειμερινά Ανάκτορα στην Αγία Πετρούπολη. Αυτό το παλάτι ονομάστηκε… Ερμιτάζ (από το γαλλικό «ermitage» που σημαίνει ο τόπος του ερημίτη). Η Αικατερίνη Β’, η αυτοκράτειρα της Ρωσίας περιέγραψε τους θησαυρούς που συγκεντρώθηκαν εκεί σε ένα από τα γράμματά της καταλήγοντας περήφανα «Λίγοι είναι οι επισκέπτες της γκαλερί- εγώ και τα ποντίκια!».
Ωστόσο, όταν η Αικατερίνη Β’ έγραψε αυτή τη σημαντική πρόταση (ήταν τον 18ο αιώνα), άρχισε να γίνεται σταδιακά το άνοιγμα και η διάθεση των ιδιωτικών συλλογών προς το ευρύτερο κοινό. Ταυτόχρονα – στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα – ιδρύθηκαν τα πρώτα μεγάλα ευρωπαϊκά μουσεία όπως το Βρετανικό Μουσείο και η Ιταλική Πινακοθήκη Ουφίτσι. Το αποτέλεσμα της Γαλλικής Επανάστασης ήταν η ανάδυση ενός δημόσιου μουσείου που βασιζόταν στις συλλογές των βασιλιάδων – το Λούβρο.
Παράλληλα, στα τέλη του 17ου αιώνα, άρχισαν να διοργανώνονται διάφορες προσωρινές εκθέσεις έργων καλλιτεχνών σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Το πιο διάσημο ήταν το Σαλόν της Ακαδημίας των Καλών Τεχνών στο Παρίσι (Académie des Beaux-Art) , το οποίο διοργανωνόταν κάθε χρόνο από το 1769. Το Βρετανικό Ίδρυμα διοργάνωνε συνήθως δύο προσωρινές εκθέσεις στο Λονδίνο, κάθε χρόνο από το 1805 έως το 1867. Ο Πύργος του Άιφελ χτίστηκε ειδικά για το Exposition Universelle το 1889.
Η παγκόσμια ιστορία των εκθέσεων ξετυλίχθηκε με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Η πρωτοποριακή εκδήλωση στην παγκόσμια ιστορία των εκθέσεων ήταν η Μεγάλη Έκθεση των Βιομηχανικών Έργων όλων των Εθνών. Άνοιξε την 1η Μαΐου του 1851 στο Κρυστάλλινο Παλάτι (Crystal Palace) στο Λονδίνο. Ήταν μια διεθνής, ολοκληρωμένη παράσταση σύγχρονης παραγωγής, ειδικά όσον αφορά την καλλιτεχνική χειροτεχνία και τις τεχνικές δεξιότητες, που εγκαινίασε μια νέα εποχή στην έννοια των εκθέσεων και το ρόλο τους.
«Αναπηδώντας» στο σήμερα, σύμφωνα με τη σύντομη αυτή ιστορία των εκθέσεων, οι ψηφιακές τεχνολογίες επιτρέπουν την οργάνωση των εκθέσεων με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο, και πιο συγκεκριμένα σε έναν εικονικό χώρο. Αυτές είναι οι λεγόμενες εικονικές εκθέσεις που διοργανώνονται για την προβολή αντικειμένων στο διαδίκτυο ή την εικονική «περιοδεία» ενός μουσείου ή διαδικτυακές εκθέσεις ψηφιακών έργων τέχνης. Η ιδέα των διαδραστικών εκθέσεων και των εκθέσεων πολυμέσων γίνεται ολοένα και πιο διαδεδομένη μορφή στις πρακτικές των επαγγελματιών του μουσείου. Και μερικές φορές οι διαδικτυακές δραστηριότητες που προετοιμάζονται από τα μουσεία γίνονται για να εμπλουτίσουν και να συμπληρώσουν τις φυσικές τους συλλογές. Έχουν αρχίσει να δημιουργούνται μουσεία που είναι αποκλειστικά εικονικά. Μερικά ενδιαφέροντα παραδείγματα είναι: το Διεθνές Μουσείο Γυναικών, το Εικονικό Μουσείο του Καναδά, το Εικονικό Μουσείο Μοντέρνας Νιγηριανής Τέχνης ή το Μουσείο Χωρίς Σύνορα
Οι εταίροι του έργου VX Designer έχουν αναλάβει την πρόκληση να αναπτύξουν εκθεσιακά εργαλεία που μπορούν χρησιμοποιηθούν στη σχολική εκπαίδευση. Περισσότερες πληροφορίες θα είναι διαθέσιμες σύντομα στην ιστοσελίδα του έργου.
#VXdesigners
