„I to wszystko oglądają tylko myszy i Ja!” – kilka refleksji o historii wystawiennictw
Anna Ochmann
Kiedy w 1999 roku kończyła studia na Akademii Sztuk Pięknych broniłam dyplomu – projektu wystawy „obrazy nieba” – wystawy będącej zaproszeniem do wędrówki po trochę tajemniczym, rządzonym odwiecznymi prawami świecie zjawisk, kosmicznych przestrzeni i bezkresu nieba. Do budowania subiektywnego przeżycia ze światła, z pulsowania, z migotania, z kolorów, z ruchu, z wiru… także z ciszy. Teraz, po ponad 20 latach wracam do swojej pasji związanej z projektowaniem wystaw biorąc udział w projekcie VX Designers.
Idea wystawiennictwa – zbierania I prezentacji obiektów, zarówno dzieł sztuki jak i przedmiotów ze świata nauki czy techniki, jest niemal tak stara jak sama „cywilizowana” ludzkość. Początkowo jednak nie nadawano kolekcjonerstwu zabytków żadnego znaczenia czy to poznawczego czy edukacyjnego. Ale kolekcje dzieł sztuki, ciekawych okazów przyrodniczych czy innych osobliwości, gromadzonych dla różnych celów, pojawiały się już przez cała starożytność, aby w późnym antyku doprowadzić do pełnej symbiozy zbiorów typu muzealnego z instytucjami naukowo-badawczymi (jak byśmy to dzisiaj zdefiniowali0 w postaci przybytków wszystkich muz – mouseionów (na przykład Pinakoteka w propylejach na Akropolis ateńskich czy Muzeum Aleksandryjskie). Zachowała się do naszych czasów nie tylko idea ale także nazwa.
Meandry historii obeszły się barbarzyńsko z całym dorobkiem muzealnym starożytności. Mouseiony legły w gruzach, zbiory rozgrabiono. Chrześcijańska Europa dość długo nie tworzyła instytucji odpowiadających ideowo museionom. Dopiero około XI wieku pojawia się idea zamknięcia całej kolekcjonersko-wystawienniczej działalności w ramach centrum ówczesnego zycia czyli po prostu w średniowiecznej katedrze.
W dodatku (na podstawie dostępnej nam dzisiaj dość skąpej wiedzy) starożytny mouseion miał charakter bardziej instytucji naukowej, przeznaczonej dla wąskiego grona jak to dziś powiedzielibyśmy „specjalistów” katera natomiast, poprzez swoją powszechną dostępność, dodała do tego rolę edukacyjną, ni porzucając jednak działalności badawczej. Renesans przynosi z kolei rozkwit zupełnie j=innego w charakterze i roli kolekcjonerstwa prywatnego. Dowodem świetności rodów stają się prywatne kolejce mieszczące się w prywatnych pałacach. Jest to jednak także początek hermetyzacji kolekcjonerstwa dział sztuki, które swoje apogeum znajduje w kolejnej epoce.
Zabytki przeszłości, kiedyś ozdoby kościołów znikają teraz w zbiorach pałacowych, a ponieważ ich wartość materialna teraz jest także oceniana jako wyższa – wiec dostęp do nich ulega ograniczeniu. Dochodzi do sytuacji bardzo dobrze zilustrowanej przez losy wspaniałej kolekcji carów rosyjskich, umieszczonych w specjalnie dla nich zbudowanych pawilonie Pałacu Zimowego w Petersburgu, nazwanego bardzo trafnie Ermitażem czyli… pustelnią (z fr. ermitage – „pustelnia”). W jednym ze swoich listów Katarzyna II opisując zebrane tam skarby z dumą kończy „I to wszystko oglądają tylko myszy i Ja!”.
Jednak kiedy Katarzyna II pisze ro znamienne zdanie (XVIII) zaczyna następować powolny proces udostępniania zbiorów prywatnych szerszej publiczności. W drugiej połowie XVIII wieku powstają pierwsze wielkie muzea europejskie takie jak British Museum czy włoska Galeria Uffizich. Rewolucja francuska doprowadza do utworzenia muzeum publicznego opartego na zbiorach królów – Luwru.
Już pod koniec XVII wieku zaczęto organizować różne wystawy czasowe prac artystów w różnych europejskich miastach – najsłynniejszy był paryski salon Académie des Beaux-Art., który rozpoczął swoją działalność w 1667 r., ale otwarty dla publiczności dopiero w 1737 r. Royal Academy Summer Exhibition była organizowana co roku od 1769 r. w Londynie, z kolei British Institution organizował zwykle dwie wystawy czasowe co roku w latach 1805 do 1867. Wieza Eiffla zostałs wybudowana specjalnie na Exposition Universelle w 1889 r.
Zupełnie inaczej rozwija się historia wystaw światowych dla których przełomowym wydarzeniem była Wielka Wystawa Przemysłu Wszystkich Narodów otwarta 1 maja 1851 r. w londyńskich Cristal Palace. Był to międzynarodowy, wszechstronny pokaz ówczesnej produkcji, zwłaszcza rzemiosła artystycznego, możliwości technicznych otwierający nową epokę w myśleniu o wystawiennictwie i jego roli.
Przeskakując do współczesności w tej krótkiej historii wystawiennictwa – cyfrowe technologie umożliwiają realizację wystaw w przestrzeni wirtualnej zarówno w formie oglądanie eksponatów w wersji cyfrowej, wirtualnej „wycieczki” po muzeum, ale tez wystawy online dział powstałych od początku w wersji cyfrowej. Interakcyjne i multimedialne pomysły ekspozycyjne staja się coraz częstsza formą po która sięgają muzealnicy, a czasem działania online wzbogacają i uzupełniają fizyczne zbiory. Zaczęły także powstawać muzea wirtualne np. International Museum of Women, Virtual Museum of Canada czy Museum With No Frontiers.
Partnerzy projektu VX Designer podjęli wyzwanie wykorzystania idei wykorzystania narzędzi wystawienniczych w edukacji szkolnej. Więcej informacji już wkrótce na stronie projektu.
